جرثقیل‌های سقفی با هدف آسان کردن حمل بارهای سنگین و افزایش ایمنی در محیط‌های صنعتی، نصب و استفاده می‌شوند. برای کنترل عملکرد آنها و جلوگیری از وقوع حوادث ناشی از نقص فنی و خطاهای انسانی، بازرسی‌های مختلفی انجام می‌شود. این بازرسی‌ها مطابق با استاندارد ملی جرثقیل سقفی و سایر استانداردهای روز دنیا ازجمله استاندارد ASME B30.2 برای این نوع از ماشین‌آلات انجام می‌شود. انجام بازرسی جرثقیل های سقفی باید توسط افراد متخصص و آموزش دیده صورت گیرد تا الزامات مربوط به استانداردها رعایت شود. برای آشنایی با بازرسی انواع جرثقیل های سقفی و مراحل انجام آن، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
جرثقیل سقفی چیست؟
در همه محیط‌های صنعتی با تجهیزات سنگین از جرثقیل‌های سقفی استفاده می‌شود. مهم‌ترین ویژگی این جرثقیل‌ها، عدم اشغال فضای کاری به دلیل نصب در ارتفاع و قابلیت جابه‌جایی آسان آن است. این نوع از ماشین‌آلات که در سوله‌ها و کارخانجات کاربرد زیادی دارند، دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند. جرثقیل‌ها براساس نیروی مورد استفاده برای بالا بردن اجسام، سه دسته الکتریکی، پنوماتیکی و دستی تقسیم می‌شوند. مکانیزم مورد استفاده برای جرثیل‌ها نیز از دو نوع زنجیری و سیم بکسل است. شما می‌توانید براساس نیاز محیط صنعتی مورد نظر خود، از انواع جرثقیل‌های تک‌کاره و چندکاره استفاده کنید.
چرا بازرسی جرثقیل سقفی اهمیت دارد؟
کاربرد اصلی جرثقیل سقفی در جابه‌جایی اجسام سنگین در محیط‌های صنعتی است. هرگونه آسیب در اجزا و خطا در عملکرد این ماشین می‌تواند ایمنی جرثقیل سقفی را تحت تاثیر قرار دهد. افتادن اجسام، آسیب به نیروی انسانی و تخریب تجهیزات ازجمله خطراتی است که احتمال وقوع آنها با بازرسی جرثقیل سقفی به حداقل می‌رسد. از اهداف بازرسی جرثقیل سقفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام بازرسی‌های دوره‌ای به‌منظور شناسایی عوامل خطرآفرین در قسمت‌های مختلف جرثقیل سقفی.
- بازرسی جرثقیل های سقفی با هدف تطبیق با استانداردهای تعیین شده برای نصب، نگهداری و استفاده از این ماشین‌آلات.
- کاهش هزینه‌ها با شناسایی به‌موقع مشکلات و رفع آنها قبل از وقوع حوادث یا آسیبهای جدی.
- جلوگیری از آسیب به نیروی انسانی.
در بازرسی جرثقیل سقفی چه اجزای مهمی باید بررسی شود؟
بازرسی جرثقیل سقفی توسط متخصصین این کار و براساس دستورالعمل بازرسی جرثقیل سقفی انجام می‌شود. این ماشین اجزا و قطعات مختلفی دارد که باید در بازدیدهای دوره‌ای مورد بررسی قرار گیرند. ازجمله مواردی که در این بازدیدها اهمیت دارند عبارتند از:
- بررسی سوابق مربوط به بازرسی‌های قبلی
- بررسی آزمایشات مربوط به تست بار نامی جرثقیل
- اطمینان از وجود علامت‌ها و برچسب‌های ایمنی و قابل خوانا بودن آنها
- بررسی کلیه قطعات و اجزا برای شناسایی انواع آسیب نظیر ترک‌خوردگی، فرسودگی، سایش یا تغییر شکل‌های مشکوک
- بررسی نقاط اتصال از نوع پیچ و مهره، پرچ یا جوش
- بررسی قطعات برقی و صحت عملکرد آنها
- بررسی سیستم ترمز و عملکرد صحیح اجرای آن
- بررسی محیط نصب و حرکت جرثقیل برای شناسایی موانع، موارد آسیب‌زا و خطر آفرین
آشنایی با مراحل مختلف بازرسی جرثقیل سقفی
با توجه به قطعات زیاد و متنوعی که جرثقیل‌های سقفی را تشکیل می‌دهند، بهتر است بازرسی جرثقیل های سقفی به صورت مرحله به مرحله انجام شده و تمامی قسمت‌های مهم و در معرض آسیب را شامل شود. این قطعات شامل سیم بکسل، قلاب بلبرینگ‌ها، فلنج، تابلو برق، کالسکه، درام و … هستند. در این بخش به بررسی ایمنی هر یک از این اجزا و ایمنی کار با جرثقیل سقفی می‌پردازیم.
بازرسی سیم بکسل جرثقیل سقفی
بازرسی سیم بکسل جرثیل سقفی با هدف یافتن مفتول‌های شکسته به‌صورت چشمی انجام می‌شود. نکته مهم دیگر درخصوص سیم بکسل، بررسی قطر آن و قطعاتی مانند قرقره‌ها و درا‌م‌های مرتبط با آن است. شما در بازرسی سیم بکسل جرثقیل سقفی باید به دنبال ساییدگی، کشیدگی بیشتر از حد استاندارد، خوردگی، لرزش در سیم بکسل، پیچ خوردگی یا تاب برداشتن و آسیبهای حرارتی باشید.
بررسی تراز بودن جرثقیل سقفی
اگر جرثقیل سقفی شما در حین کار کردن سر و صدای زیادی ایجاد می‌کند، ممکن است دچار ناترازی شده باشد. بازرسی جرثقیل سقفی از نظر تراز بودن باید توسط افراد آموزش دیده بررسی شود. این کار به دلیل اهمیت این امر و جلوگیری از آسیبهای ناشی از تاترازی انجام می‌شود. فشار زیاد بر موتور و شکستن بلبرینگ‌ها ازجمله آسیب‌هایی است که در اثر تراز نبودن جرثقیل سقفی ایجاد می‌شود.
بازرسی بلبرینگ های جرثقیل سقفی
بازرسی بلبرینگ‌ها به دلیل آسیب‌پذیری بالا بسیار مهم است. این قطعات به دلیل تحمل فشار زیاد و ایجاد سایش و اصطحکاک، نیاز به تعمیر و تعویض دوره‌ای دارند. در بازرسی این قطعه به عمر مفید آن دقت کنید. درصورتی که زودتر از موعد دچار خرابی شد، به دنبال آسیبهای جدی‌تر در جرثقیل سقفی بگردید.
بازرسی فلنج و سایر اتصالات جرثقیل سقفی
فلنج‌ها نوعی از اتصالات محسوب می‌شوند که در اثر فشار زیاد ممکن است دچار سایش شده یا شل شوند. شما می‌توانید این نوع از اتصالات را در بدنه جرثقیل سقفی ببینید. در بازرسی دوره‌ای که از جرثقیل‌های سقفی بعمل می‌آید، فلنج‌ها و سایر اتصالات بخش مهمی را به خود اختصاص می‌دهند.
بازرسی تابلو برق جرثقیل سقفی
تابلو برق‌ها به دلیل کنترل بخش الکتریکی جرثقیل‌های سقفی، از اجزای مهم این ماشین‌آلات محسوب می‌شوند. تمامی سیم‌کشی‌های جرثقیل سقفی به این بخش مهم مرتبط هستند، از اینرو کنترل آن در هر دوره از بازدید ماشین ضروری است. عدم عملکرد اجزا در تابلو برق جرثقیل سقفی می‌تواند منجر به قطع ارتباط ریموت کنترل و جرثقیل شده و عملا امکان استفاده از آن از بین می‌رود.
بازرسی و ایمنی قلاب جرثقیل سقفی
قلاب بخش مهمی از جرثقیل سقفی محسوب می‌شود که مستقیما به جابه جایی بار مربوط است. قلاب براساس ظرفیت جرثقیل انتخاب می‌شود و اعمال بار بیش از ظرفیت می‌تواند منجر به شکستن آن شود. حوادث ناشی از شکستن قلاب جرثقیل سقفی می‌تواند آسیبهای جبران ناپذیری را رقم بزند. در بازدیدهای دوره‌ای، قلاب را از نظر تناسب با جرثقیل و بار بررسی کنید و از عدم وجود ترک اطمینان حاصل نمایید.
نکات ایمنی اپراتور جرثقیل سقفی
اپراتور جرثقیل سقفی نقش مهمی در ایمنی استفاده از این ماشین دارد. مدارک مربوط به آموزش اپراتور باید در بازرسی جرثقیل سقفی بررسی شود. موارد مهم در بازرسی‌های روزانه باید به این افراد آموزش داده شده و به درستی انجام شود. جلوگیری از رفت و آمد زیر جرثقیل در هنگام جابه‌جایی بار، رها نکردن جرثقیل در حین بارگیری، تناسب بار با ظرفیت جرثقیل، نحوه صحیح بارگیری و هدایت آن ازجمله نکات ایمنی مربوط به اپراتور جرثقیل سقفی است.
نکات ایمنی کالسکه جرثقیل سقفی
بررسی ایمنی کالسکه برای آن دسته از جرثقیل‌های سقفی که مجهز به این قطعه هستند، بسیار مهم است. کلیه بخش‌هایی که بر کالسکه تعبیه شده‌اند مانند الکتروموتور، گیربکس و قلاب باید مورد بازرسی قرار گیرند و از ایمنی اتصالات آنها اطمینان حاصل کرد. وضعیت ریل و مسیر حرکت کالسکه، حفاظ‌ها و تراز بودن کالسکه نیز باید بررسی شوند.
نکات ایمنی دهانه جرثقیل سقفی
طول دهانه جرثقیل‌ها بسیار متفاوت است و به نوع ماشین بستگی دارد. در بازرسی‌های دوره‌ای باید اجزای مختلف دهانه و کلیه اتصالات آن مورد بررسی قرار گیرد. فرسودگی، زنگ زدگی، شل بودن اتصالات می‌تواند زیر فشار بارهای سنگین خسارت‌های زیادی را ایجاد کند.
نکات ایمنی درام جرثقیل سقفی
با توجه به سخت بودن تعویض درام جرثقیل سقفی، سلامت آن بسیار مهم است. ازجمله نکاتی که در بازرسی جرثقیل های سقفی باید مورد توجه قرار گیرد، وضعیت شیارهای درام است. ساییدگی آنها می‌تواند منجر به پارگی زودهنگام سیم بوکسل شود. وضعیت پیچش کابل روی درام نیز باید مورد بازرسی قرار گیرد. پیچش شل و بی‌نظم کابل به دور درام می‌تواند عملکرد و ایمنی این قطعه را کاهش دهد.
استاندارد بازرسی جرثقیل سقفی
جرثقیل های سقفی مانند هر ماشین صنعتی دیگری، برای تولید، نصب و استفاده از استانداردهای مشخصی پیروی می‌کنند. مهم‌ترین استانداردی که برای ایمنی جرثقیل سقفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، استاندارد ASME B30.2 از ایالات متحده آمریکا است. این استاندارد کلیه موارد مربوط به جرثقیل‌های سقفی از تولید تا بهره برداری و بازرسی را شامل می‌شود. استاندارد ISO 14122-1 نیز درخصوص ایمنی ماشین آلات صنعتی و استاندارد ISO 14122-2 برای ایمنی جرثقیل‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استاندارد ملی جرثقیل سقفی نیز به مجموعه‌ای از قوانین گفته می‌شود که توسط سازمان ملی استاندارد ایران برای این ماشین‌آلات تعیین شده است. این استاندرد ملی عموما براساس استانداردهای آمریکایی گفته شده تدوین شده است، اما برخی از قوانین محلی نیز در آن درنظر گرفته می‌شود. استاندارد ملی جرثقیل سقفی در ایران از نصب تا نگهداری و بازرسی، استاندارد
ISIRI 6306-1 نام دارد. علاوه‌بر استانداردهای گفته شده، استاندارد آلمانی DIN 15018، استاندارد ISO 4306 و استاندارد FEM اروپا نیز برای جرثقیل های سقفی استفاده می‌شود.
آشنایی با مراجع بازرسی جرثقیل سقفی
استاندار آمریکایی ASME B30.2 به عنوان مرجعی برای بازرسی جرثقیل های سقفی به‌شمار می‌رود و زیرمجموعه استاندارد ASME B30 برای ماشین‌آلات و تجهیزات جابه جایی بار و انواع بالابرها است. این استاندارد پنج نوع از بازرسی ازجمله بازرسی اولیه، عملکردی، بازرسی‌های مکرر، دوره‌ای و بازرسی از تجهیزاتی که به‌صورت منظم مورد استفاده قرار نمی‌گیرند را شامل می‌شود. بدیهی است که کلیه موارد مشاهده شده در بازرسی‌ها باید با ذکر تاریخ در سابقه جرثقیل سقفی ثبت شود.
- بازرسی اولیه جرثقیل را می‌توان به‌عنوان یک بازرسی چشمی دانست و برای تجهیزات جدید، تعمیر شده، جایگزین شده و نیز قبل از استفاده مجدد قابل استفاده است. این بازرسی باید مطابق با استاندارد انجام شده و گواهینامه بازرسی اولیه جرثقیل سقفی دریافت شود.
- بازرسی عملکردی یا همان بازرسی فنی جرثقیل سقفی باید توسط اپراتور ماشین و قبل از شروع کار انجام شود. بررسی کنترل دستگاه، حرکت آن و وضعیت کابل ها ازجمله مواردی است که باید در این مرحله و برای ایمنی جرثقیل سقفی انجام شود.
- زمان بازرسی‌های مکرر جرثقیل‌های سقفی نیز متناسب با نوع کار ماشین تعیین می‌شود. برای مثال برای حجم کاری عادی، بازرسی مکرر می‌تواند به صورت ماهانه انجام شود. اما برای خدمات سنگین‌تر باید بازدیدهای مکرر را به صورت هفتگی یا حتی روزانه برنامه‌ریزی کرد.
- بازرسی‌های دوره‌ای همانند بازرسی‌های مکرر، براساس حجم کاری برنامه‌ریزی می‌شوند، اما موارد بیشتر و کامل‌تری از بازرسی‌ها را درنظر می‌گیرند. اغلب زمان بازرسی‌های دوره‌ای به صورت سالانه یا سه ماهه هستند.
- جرثقیل‌های سقفی که به صورت منظم استفاده نمی‌شوند نیز براساس میزان خدمات مورد بازرسی قرار می‌گیرند. برای جرثقیل‌هایی که از یک ماه تا کمتر از یک سال استفاده نشده‌اند، بازرسی مکرر و برای جرثقیل‌هایی که بیشتر از 1 سال از عملکرد آنها گذشته است، بازرسی دوره ای انجام می‌شود.
نکات ایمنی بازرسی جرثقیل سقفی
با رعایت نکات ایمنی درخصوص کار با جرثقیل سقفی، احتمال وقوع حوادث جانی و مالی در محیط‌های صنعتی به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. آموزش صحیح و انجام بازرسی براساس دستورالعمل بازرسی جرثقیل سقفی نقش مهمی در این امر ایفا می‌کند. شما می‌توانید با کنترل موارد زیر حین بازرسی، از بسیاری از مشکلات و هزینه‌ها پیشگیری نمایید.
- بررسی جرثقیل سقفی و اطراف آن، برای مشاهده هرگونه نشتی و خطرات احتمالی
- بررسی محل قرارگیری صحیح محافظ‌ها
- بررسی سلامت سیم بکسل از نظر اعوجاج، پارگی و هرگونه آسیب دیگر
- کنترل روغن‌کاری قرقره‌ها
- بررسی درام و تراز بودن سیم بکسل
- بازرسی قلاب از نظر وجود ترک و شکستگی
- بازرسی ضربه‌گیرها برای بررسی سلامت آنها
- بازرسی عملکرد لیمیت سوئیچ
- بازرسی تجهیزات ایمنی اپراتورهای جرثقیل سقفی و سایر افراد شاغل در آن محیط صنعتی
- بازرسی گواهینامه آموزش اپراتورها
- مشخص بودن میزان بار مجاز برای حمل با جرثقیل سقفی و اطلاع افراد از آن
انواع بازرسی فنی جرثقیل سقفی
به دلیل اهمیت ایمنی کار با جرثقیل سقفی در کارگاه‌ها، سوله‌ها و کارخانجات صنعتی، بازرسی فنی به روش‌های مختلفی برای این ماشین‌آلات انجام می‌شود. این بازرسی‌ها منجر به افزایش طول عمر جرثقیل‌ها و کاهش هزینه‌ها خواهد شد. بازرسی فنی برای جرثقیل‌های سقفی به سه دسته کلی بازرسی اولیه، بازرسی دوره‌ای و بازرسی ویژه تقسیم می‌شود. بازرسی اولیه، مجموعه بازرسی‌هایی است که قبل از نصب و حین راه‌اندازی انجام شده و بازرسی دوره‌ای در حین کار با جرثقیل‌ها برای کنترل صحت عملکرد آنها انجام می‌شود. بازرسی‌های ویژه نیز باید قبل از راه‌اندازی مجدد جرثقیل سقفی بعد از هرگونه خرابی قطعات یا وقوع حوادث انجام شود. مراحل مختلفی برای بازرسی فنی مطابق با استاندارد ملی جرثقیل سقفی وجود دارد. این مراحل عبارتند از:
- بازرسی سوابق: تمامی کنترل‌های انجام شده از قبل نصب تا بازدیدهای دوره ای باید در سوابق جرثقیل‌ها ثبت شود. بازرسان با کنترل این سوابق می‌توانند به نقاط ضعف این ماشین پی برده و با بررسی مداوم و برطرف کردن آنها، از خرابی و وقوع سوانح جلوگیری نمایند.
- بازرسی چشمی: این بازرسی‌ها با کنترل بصری قطعات از نظر سلامت ظاهری انجام می‌شود و نقش مهمی در شناسایی نواقص دارد.
- بازرسی عملکردی: این نوع از بازرسی با بررسی عملکرد سیستم های مختلف جرثقیل سقفی مانند سیستم ترمز، کنترل و اجزای موتور در حین کار و تطبیق با استانداردهای موجود انجام می‌شود.
- تست‌های غیرمخرب: برخی از تست‌های غیرمخرب مانند تست آلتراسونیک در بازرسی‌های سالیانه و ویژه می‌تواند به شناسایی مشکلات پنهان در قطعات جرثقیل کمک کند.
در بازرسی جرثقیل های سقفی چه علائم و برچسب هایی را باید در نظر گرفت؟
وجود علائم و برچسب‌ها برای ایمنی کار با جرثقیل سقفی ضروری است. این علائم باید مطابق با استاندارد ANSI Z535.4 تهیه شده و در محل مناسب نصب گردند. این علامت‌ها که شامل هشدارهایی برای جلوگیری از حوادث و الزامات کار با جرثقیل‌ها هستند، باید در بازرسی‌های دوره‌ای کنترل شوند. وجود این علامت‌ها، نصب در محل مناسب، تطابق با استانداردها و خوانا بودن آنها از جمله مواردی هستند که در بازرسی‌ها باید مورد توجه قرار گیرند. برخی از این علائم و برچسب‌ها عبارتنداز:
- مشخص کردن مقدار بار مجاز برای حمل با جرثقیل سقفی
- عدم حمل بار با جرثقیل خراب
- ممنوعیت عبور از زیر بار در حین جابه‌جایی با جرثقیل
- ممنوعیت جابه‌جایی افراد همراه با بار با جرثقیل
چک لیست بازرسی جرثقیل سقفی
داشتن چک لیست بازرسی جرثقیل سقفی و سایر تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی، می‌تواند تاثیر بالایی در کنترل دقیق قبل از شروع عملیات داشته باشد. این چک لیست‌ها عموما شامل نام یا کد جرثقیل، مشخصات آن، نام بازدیدکننده و تاریخ بازدید بوده و پس از تکمیل باید توسط بازرس ایمنی و سرپرست کارگاه تایید شود. در چک لیست بازرسی ایمنی جرثقیل سقفی قسمت های مختلفی مورد بررسی قرار می‌گیرد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
- موارد مربوط به اپراتور جرثقیل مانند گواهینامه و وجود چارت بار جرثقیل
- کنترل پانل ازجمله سلامت پایه، عملکرد صحیح دکمه‌ها، سلامت قرقره‌ها و …
- کنترل پل مانند پیچ‌های اتصال، نگهدارنده‌ها، سلامت ریل، سلامت تابلو برق و ….
- بررسی قلاب جرثقیل از نظر پولی‌ها و قاب روی آنها، حرکت قلاب، وجود و سلامت شیطانک روی دهانه قلاب و …
- بازرسی کالسکه جرثقیل ازجمله لنت‌‌های ترمز، جعبه دنده، ریل‌ها، کابل‌ها و قرقره‌ها
- سلامت سیم بکسل، روغن‌کاری و کنترل اندازه قطر آن
- وجود علائم هشدار
- الزامات ایمنی نظیر کپسول آتش‌نشانی و …
