مدیریت سبز سال های بسیار تنها یک واژه بود اما امروزه کشورهای پیشرفته و حتی در حال توسعه سعی در سبز کردن مدیریت خود دارند. همان طور که استقرار سیستم های مدیریت سبز دستور کار بسیاری از کشورها قرار گرفته است، جمهوری اسلامی ایران نیز در این عرصه قدم نهاده و با تدوین قوانین، آیین نامه ها، استاندارد و… کار را به صورت جدی شروع کرده است.
ما در این مقاله از دیدبان سنجش امیرکبیر می خواهیم شما را با مدیریت سبز و نحوه استقرار آن در سازمان بیشتر آشنا کنیم. ابتدا به بیان قوانین و مقررات وضع شده در این باره می پردازیم، در ادامه به ذکر چند مثال موفق در زمینه اجرای این سیستم بسنده می کنیم. درنهایت راجع به دستورالعمل اجرایی این مدیریت به طور مفصل صحبت خواهیم کرد.
قوانین و مقررات حفاظت محیط زیست
اولین و مهمترین قانونی که در این زمینه وضع شده است به اصل 50 قانون اساسی باز می گردد، در این اصل بیان شده که: محیط زیستی که نسل امروز و نسل آینده در آن حیات اجتماعی خود را سپری خواهند کرد باید محافظت شود، به همین جهت هرگونه فعالیت اقتصادی، سیاسی و… که باعث تخریب غیرقابل جبران محیط زیست شود ممنوع است.
- قانون مدیریت سبز در بخش دولتی در سال 1382 تصویب شد.
- برنامه چهارم توسعه در ماده 66 خود بیان می کند که کلیه نهادها، موسسات و دستگاه های اجرایی غیر دولتی موظف به اجرای برنامه مدیریت سبز می باشند. این برنامه شامل مدیریت مصرف انرژی آب، مواد اولیه و تجهیزات از طرفی و کاهش تولید مواد زائد و بازیافت آنها از طرف دیگر است.
- برنامه پنجم توسعه ماده صد و نود همه دستگاه های اجرایی، موسسات و نهادهای غیر دولتی را ملزم به انجام اقدامات زیر می نماید:
- کاهش تولید پسماند
- استفاده از فناوری های پاک
- بازیافت ضایعات و تسویه آب
- اطلاع رسانی و آموزش کارکنان
- تفکیک پسماند های جامد در مبدا
- بهینه سازی مصرف حامل های انرژی
- استفاده از مواد مصرفی سازگار با محیط زیست
- تعمیر و نگهداری تجهیزات به جای تعویض آنها
- کاهش مصرف کاغذ، مواد اولیه، تجهیزات و مواد مصرفی
- در قانون اصلاح الگوی مصرف مواد 20 و 21 موسسات دولتی و عمومی را موظف به ایجاد سامانه کنترلی برای مصرف انواع حامل های انرژی و ممیزی انرژی کرده است.
- در سال 1398 آیین نامه مدیریت سبز توسط هیئت دولت به کلیه نهادها، ارگان ها، دستگاه های دولتی، نیمه دولتی و خصوصی ابلاغ شد.
نمونه های اجرای موفق مدیریت سبز در جهان
در سال 2001 ایالت کالیفرنیا نظام مدیریت سبز را برای ساختمان های اداری بزرگ و بلند خود اجرا کرد. بعد از پایش اطلاعات زیست محیطی و اقتصادی این ساختمان ها به این نتیجه رسید که صرفه جویی در مصرف برق و آب این ساختمان ها به شدت افزایش یافته تا جایی که میزان آن در بعضی از ساختمان ها به 45% می رسد.
سامسونگ یکی از شرکت های پیشرو در این زمینه است که از سال 2003 میلادی این مدیریت را در شرکت خود مستقر کرد. مدیران این شرکت در سال 2014 طبق تحقیقی که انجام دادند متوجه شدند که این نظام علاوه بر اصلاح الگوی مصرف کارکنان باعث صرفه جویی 25% هزینه های سالیانه شده است، همچنین فرهنگ بهینه مصرف کردن در بین کارکنان نهادینه شده است.
همیشه کشورهای درحال توسعه دیرتر شروع به کار می کنند اما در این بین نیجریه جزء کشورهایی است که دست به اقدام زد. در سال 2019 ساختمان های اداری ابوجا پایتخت نیجریه ملزم به استقرار این نظام شدند. نتیجه واقعا حیرت انگیز بود؛ تولید زباله های تر به میزان 25000 تن در روز کاهش یافت. بعد از این پیروزی دولت به سراغ وسایل نقلیه آمد و سختگیری هایی برای دریافت برچسب انرژی کرد که منجر به کاهش آلودگی هوا تا حد زیادی شد، تا جایی که 60% روزهای زمستان هوا سالم بود.
اهداف مدیریت سبز از دیدگاه سازمان حفاظت از محیط زیست
در واقع سازمان محیط زیست بزرگترین دغدغه را در اجرای این سیستم مدیریتی دارد و تدوین تمام بندها و تبصره های قانونی به پیگیری و درخواست این سازمان است. اهدافی که این سازمان در نظر دارد عبارتند از:
- اجرای ماده 190 قانون برنامه پنجم توسعه و آیین نامه اجرایی مربوطه
- اعمال سیاست های مصرف بهینه منابع
- حفاظت از منابع پایه و محیط زیست
- اصلاح ساختار مصرف در جهت حفاظت از محیط زیست
- اصلاح الگوی مصرف در نهادها، موسسات، دستگاه های دولتی و خصوصی
- اصلاح الگوی مصرف در ساختمان های مسکونی و تجاری از ابتدای طراحی و ساخت
- ارتقای بهره وری در دستگاه های دولتی
- رعایت الگوی مصرف آب، برق، گاز، کاغذ، انرژی، مواد مصرفی و تجهیزات
- فرهنگ سازی و جلب مشارکت های مردمی
- اجرای سیستم های مدیریت نوین مانند: مدیریت کیفیت، مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای، سیستم مدیریت انرژی
- ساخت بانک اطلاعاتی مدیریت سبز به منظور تبادل اطلاعات و تجارب در پورتال مدیریت سبز
- بررسی عملکرد نهادها، موسسات غیر دولتی و غیر عمومی به شیوه خود اظهاری
برای استقرار سیستم حفظ محیط زیست در مدیریت سبز چه کنیم؟
حال که موارد قانونی و تجربه های موفق اجرای این سیستم را با هم بررسی کردیم بهتر است به سراغ چگونگی اجرای آن برویم. همانطور که بیان شد در سال 1398 به استناد بند “ز” ماده 38 برنامه ششم توسعه دولت موظف به تدوین آیین نامه اجرایی این بند شد. مطابق ماده 4 این آیین نامه سازمان های ذیربط موظف به تدوین دستورالعمل و راهنمای اجرای آن هستند.
دستورالعمل مهندسی محیط زیست در آئین نامه نظام مدیریت سبز
در این دستورالعمل برای ارزیابی از شش شاخص استفاده شده است:
- شاخص مصرف انرژی یا SEI
- شاخص مصرف آب یا SWI
- شاخص مدیریت پسماند یا WMI
- شاخص مصرف سوخت وسایل نقلیه یا SFC
- شاخص ساختمان ها و تجهیزات یا SBI
- شاخص آموزش و فرهنگ سازی TP
برای هر یک از این شاخص ها ضریب اهمیت بیان شده و در مجموع یک سازمان می تواند در بهترین حالت نمره 1000 را به خود اختصاص دهد. در این دستورالعمل بعد از بیان شاخص ها و تبصره های تدوین شده برای فهم بهتر، به سراغ محاسبات هر شاخص به صورت جداگانه می رود.
در بند دوم این دستورالعمل مراحل هشت گانه اجرای آن در سازمان بیان شده است:
- آموزش عمومی
- ایجاد ساختار و سیستم
- انجام خود ممیزی
- تحلیل نتایج خود ممیزی
- شناسایی فرصت های بهبود
- اولویت بندی و تعیین پروژه
- اجرا و کنترل
- نظارت و پایش
در این بخش بیان شده است تا در هر مرحله چه اقداماتی باید انجام شود تا این سیستم به خوبی استقرار یابد. در ادامه این بند اقدامات اجرایی برای رسیدن به شاخص های شش گانه به صورت مجزا بیان می شود.
در بند سوم این دستورالعمل راجع به تامین منابع مالی این فرایند صحبت شده است. به استناد ماده 8 ضوابط اجرايي قانون بودجه سال 1398
كل كشور، دستگاه‌های اجرایی موظف هستند تا 1% از بودجه مندرج در قانون را صرف استقرار سیستم مدیریت سبز نمایند.
برای اجرای حفظ محیط زیست ایران در سیستم مدیریت سبز چه کار کنیم؟
درست است که دستورالعمل اجرای آئین نامه تدوین شده است اما با توجه به تخصصی بودن بسیار از بخش های آن بهتر برای استقرار و پایش سیستم از یک ممیز خارجی استفاده کنیم. شرکت های زیادی در زمینه مشاوره برای اجرای این قانون فعالیت می کنند اما تمام آنها صلاحیت و دانش کافی برای این منظور را ندارند.
شرکت دیدبان سنجش امیرکبیر با اخذ مجوزهای لازم از اداره ملی استاندارد می تواند مشاور و ممیز بسیار مناسبی برای شرکت، سازمان، نهاد و … شما باشد.
